Sjeherazade is de fictieve vertelster van wat al eeuwenlang de ultieme korte-verhalen-bundel is: `De vertellingen van Duizend-en-één-nacht`.

De opzet is simpel: Uit wraak voor het overspel van zijn vrouw wil de koning iedere nacht een maagd in zijn bed die hij na de seks laat vermoorden. De mooie Sjeherazade ontkomt aan dit lot door hem een verhaal te vertellen dat hem boeit en dat aan het eind van de nacht nog niet af is. Dit houdt ze 1001 nachten vol. En tussen de bedrijven door ´schenkt´ zij de koning ook nog enkele kinderen. `En ze leefden nog lang en gelukkig`. 

De structuur van de bundel, een raamvertelling´, is meesterlijk. Personages in de verhalen vertellen zelf ook verhalen waarin weer andere verhalen worden verweven. En dat duizenden pagina´s lang!

De bundel is begonnen in Bagdad, nog vóór het begin van onze jaartelling, aangevuld in Egypte en bevat verhalen uit de hele toenmalige beschaafde wereld, van India tot Griekenland. Al in de 9e eeuw wordt er naar verwezen, eeuwen voordat ´onze´ houterige ridderromans en steile heiligenverhalen ontstonden.

In de 18e eeuw wordt de bundel bekend in Europa, maar vanwege de expliciete seks door de kerkelijke machten afgewezen. Toch was de invloed op de Europese literatuur groot, Guy de Maupassant ontleende er ´plots´ aan, de gebroeders Grimm hele sprookjes (ontdaan van de seks), en ook in Nederland werden ze  populair door ´besneden´ versies van o.a. Rie Cramer, tekeningen van Anton Pieck en natuurlijk de Efteling en Walt Disney. De ´bestsellers´ daarbij, zoals Aladdin, Ali Baba en Sindbad, zijn overigens pas eeuwen later toegevoegd, en komen in de oorspronkelijke bundel helemaal niet voor.

Pas dertig jaar geleden is er eindelijk een Nederlandse vertaling gekomen die compleet gebaseerd is op de oorspronkelijke Arabische teksten. Alle Nederlandstalige versies van de 1001 nacht verhalen van daarvoor waren bewerkingen van bewerkingen van vertalingen van vertalingen in het Frans of het Engels. 

De bundel heeft uiteraard tal van auteurs, uit de hele toenmalige beschaafde wereld. Vooral mannen, neem ik aan. Maar het grote verhaal zelf wordt verteld door een vrouw, die daarbinnen mannen maar ook weer vaak vrouwen aan het woord laat. 

Het verhaal beschrijft daarmee tegelijk de eeuwenlange positie van de vrouw in die mannenwerelden: dienstbaar, rechteloos maar als lustobject ook met macht over mannen, en meestal veel intelligenter dan de meeste mannen, die letterlijk hun lul achterna lopen, of het nou koningen, sultans, kaliefen, of grootvizieren zijn, of daaronder handwerklieden of kooplui of vissers, of nog weer daaronder de slaven, daarvan zijn er heel veel. 

Opvallend is wel hoe in deze bundel de slaven vaak intelligenter, slimmer en edeler zijn dan hun bezitters

En met de expliciete seks valt het overigens wel mee. Het Turks Fruit van Jan Wolkers is veel explicieter dan al het Turkse fruit samen in deze verhalen.  

Uit de ruim drieduizend pagina´s verhalen heb ik – volledig willekeurig - een paar kleine voorbeelden gesprokkeld. Ik heb met mijn ogen dicht een deel uit de reeks gepakt en geopend. Ik begon bij de vijfhonderd tweeëntachtigste nacht en deel hier graag enkele pareltjes die toen op het weekendmenu stonden.

HET VERHAAL VAN DE DRUPPEL HONING 

Dit hele korte verhaaltje-in-een-verhaal doet denken aan de ´Chaostheorie´ in de meteorologie, oftewel het vlindereffect : een vlinder voor de kust van Europa hoeft maar één keer met zijn vleugeltjes te klappen, en die minieme turbulentie in de atmosfeer kan binnen een paar dagen tot gevolg hebben dat er een enorme orkaan in de Caribische zee losbarst.

Al vóór onze jaartelling wisten de Arabieren dat een enkel druppeltje honing kon leiden tot een complete wereldoorlog. 

HET VERHAAL VAN DE MAN DIE NOOIT MEER LACHTE

is een van die talloze verhalen waarin ´hogere machten´ een rol spelen om de luisteraar een lesje te leren. Dat kunnen Djinns zijn, je-weet-wel, die geesten die uit een fles komen. Of toverdranken of spreuken. Of God zelf. Of toverdranken plus God zelf zoals bij ons, wellicht in dezelfde tijd, het verhaal van Karel ende Elegast. 

Maar het grootste verschil met ´onze´ ridderromans is toch wel dat dit verhaal aantoont dat er in de Arabische wereld ooit een besef was dat de totale ommekeer, een samenleving waarin de vrouwen de baas waren en heersten over de mannen, een veel mooiere en gelukkigere wereld zou scheppen. 

ThK